13 april: The Hitchcock Issue (1)
Over Hitch en James Stewart, Twee Hitchcock films, Peggy Ashcroft, de AMP van de week en meer.
North by Northwest
Veel films gaan over de angst om slachtoffer te worden van omstandigheden die ver buiten je macht liggen. De meeste (moderne) verhalen gaan uit van het uitgangspunt dat we zeggenschap hebben over ons lot, dit uiteraard in tegenstelling tot uit mythologie afgeleide verhalen over goddelijk ingrijpen of de mens als speelbal van een al dan niet gemanipuleerd lot, goden en/of monsters (of, later als de invloed van de Kerk op kunst en cultuur zich uitbreidt, God). In zogenoemde ‘wrong man’ films komt er vaak een subtiel extra gevoel van angst en spanning bij, als de dingen vreselijk mis gaan voor de hoofdpersoon zonder dat er sprake is van eigen schuld of opzet van de hoofdpersoon. Het is een sub-genre dat Hitchcock zich eigen heeft gemaakt met werken films als The Wrong Man, Saboteur en, misschien wel het meest bekende, North by Northwest. Vóór die films was er The 39 Steps, waarover een klein hommage in North by Northwest te zien is.
North by Northwest is mijn meest favoriete Hitchock film. Deze film is niet voor niets een klassieker geworden: het is wat mij betreft de ultieme Hitchcock film. Het gaat over Roger Thornhill (Cary Grant), als directeur van een reclamebureau een niet zo heel gemiddelde man, die toevallig en tegen zijn wil verstrikt raakt in een samenzwering. De film zit vol met subtiele en voor die tijd brutale humor (tot het ‘silly’ laatste beeld toe). Er worden verschillende film noir-elementen in getoond, bijvoorbeeld in de vorm van een femme fatale (Eva Marie Saint, die op 4 juli 2024 honderd jaar hoopt te worden), en de film heeft twee iconische actiescènes die een plek in de filmgeschiedenis hebben gekregen wegens de opbouw en de uitvoering van die scènes. James Mason kon als schurk zo naar een 007 film verpaatst worden. Ook: de karakterontwikkeling van Thornhill is uiterst opvallend voor een mannelijk hoofdpersoon in een film van Alfred Hitchcock. Het spreekt ten slotte voor zich dat hoofdrolspeler Cary Grant, net als Stewart, een van de beste door Hitch gebruikte acteurs is, en in deze film een totaal verschillend personage dan dat we van Hitch gewend zijn speelt.
In Volgens Verhoeven, een bundeling van filmcolumns die hij voor de Volkskrant schreef, merkt Paul Verhoeven op dat Vertigo zijn favoriete Hitchcock film is, waarom dat zo is en welke invloed Vertigo op hem heeft gehad. Als hij in het boek over Barbara Del Geddes spreekt - op televisie wijst Verhoeven er altijd op dat zij ook Miss Ellie speelde in Dallas - maakte ze blijkbaar grote indruk op hem. In een ten opzichte van de column meer recent Nederlands tijdschrift zegt Verhoeven echter: ‘Vertigo was vroeger een favoriet, een van de beste films aller tijden, punt uit. Ik weet nog dat ik hem zag in het Passage Theater in Den Haag. Geleidelijk is mijn perspectief verschoven naar North by Northwest, misschien wel een van mijn favorieten aller tijden.’ Wie ben ik om dit tegen te spreken?
AMP van de week
Deze week zijn het de Vertigo-posters van Greg Ruth (Texas, 1970). Ruth tekent met een grafietpotlood of - brush, alles wordt daarom met de hand gemaakt. Kleuren gaat ofwel met anderskleurig grafiet ofwel wordt in het afdrukproces toegevoegd. Ruth is een persoonlijke vriend van acteur Ethan Hawke, met wie hij al twee graphic novels heeft gemaakt: Indeh: A Story of the Apache Wars en Meadowlark: A Coming-of-Age crime story. Mocht je meer over Greg Ruth willen weten: hier is zijn meest recente stuk op Muddycolors, waar je meer stukken van zijn hand kunt vinden. Check ook zijn website eens.
Op de posters de hoofdpersonen uit Vertigo: Madeleine Elster (Kim Novak) en John ‘Scottie’ Ferguson (James Stewart). Prominent genoemd: Barbara Del Geddes, Miss Ellie uit Dallas. Ik vind het een schitterende popster omdat hij de trauma’s uit de film zo efficiënt duidelijk maakt. De weerrgave van de gezichten van de hoofdrolspelers is met veel zorg gemaakt. Ik heb ‘Scottie’, zoal de poster rechts heet, in het echt egzien en het is intimiderend goed. Het is alsof je in iemands ziel kijkt.
The 39 Steps: ‘He’ll pray at me but no more.’
Vaak hoor je dat het boek beter was dan de film, maar laten we vooral niet vergeten dat het omgekeerde ook waar is. Het boek Jaws van Peter Benchley, waar de film van Steven Spielberg op gebaseerd is, is niet erg goed. Het boek Starship Troopers van Robert Heinlein, waar Paul Verhoeven zijn gelijknamige film op gebaseerd heeft, is niet doorheen te komen. De zoon van Joh Buchan, die het boek schreef waar Hitchcock’s The 39 Steps op gebaseerd is, heeft zelfs publiekelijk excuses gemaakt voor de kwaliteit van het boek van zijn vader. Ik neem jullie mee naar The 39 Steps (1935). Het gaat over een Canadees, Richard Hannay (Robert Donat), die in Londen een vrouw tegen haar achtervolgers in bescherming neemt en haar in zijn appartement verschuilt. De volgende ochtend blijkt ze te zijn vermoord. Hij vlucht naar Schotland in een poging zijn naam te zuiveren en het mysterie te ontrafelen.
In Schotland vindt mijn favoriete scène uit de film plaats. Zodra Hannay vastzit op het platteland en erin slaagt voor een nacht een bed te bemachtigen in het huis van een landarbeider. Wat volgt is een soort huiselijke horror die anders is dan al het andere in The 39 Steps, en die het humanisme toont dat Hitchcock zo mooi kon laten zien, als hij ervoor koos dat te doen. De landarbeider (John Laurie), is een diep religieuze man wiens achterdochtige aard alleen wordt overtroffen door zijn verlangen om wat extra geld te verdienen. Zijn (veel) jongere vrouw, Margaret (Peggy Ashcroft), is vriendelijk en lankmoedig, en is eigenlijk ook het meest interessante vrouwelijke personage in de hele film. Ze maakt Hannay wakker om hem te waarschuwen voor de politie die steeds dichterbij komt - John beschuldigt hen vervolgens van seksuele indiscretie. Zodra de hachelijke situatie is uitgelegd, belooft John dat hij tegen een vergoeding van de politie af zal komen, die Hannay plichtsgetrouw betaalt. Zodra John weg is, legt Margaret uit dat hij zal proberen een beloning van de politie te krijgen als hij hem aan de politie overlevert, aangezien ze haar echtgenoot maar al te goed kent. Margaret geeft Hannay de jas van haar echtgenoot om hem een deels ander uiterlijk te geven. Hij vraagt haar of John haar hierdoor slecht zal behandelen, en zij verzekert hem: ‘He’ll pray at me but no more.’ Na een korte, maar emotionele kus verdwijnt Hannay vervolgens in de nacht.
Een matige regisseur was na het sluiten van de deur met de scène gestopt en overgegaan op het volgende deel van het verhaal, maar Hitchcock niet. De camera blijft even hangen waardoor we nog even bij Margaret blijven en weten door de blik van Ashcroft als Margaret dat zij deze gebeurtenis haar hele leven met zich mee zal dragen en zich af gaat vragen wat er gebeurd zou zijn als ze met Hannay mee zou zijn gegaan. Uiteindelijk buigt ze het hoofd en verdwijnt haar gezicht in de schaduw. Alleen al om deze scène hou ik van deze verfilming van The 39 Steps.
De eerste keer dat ik Dame Peggy Ashcroft (1907-1991) zag, was in televisieserie The Jewel in the Crown (1984), een serie gebaseerd op de boeken van Paul Scott, over de laatste jaren van de Britse overheersing van India. In hetzelfde jaar kwam David Lean’s A Passage to India uit, waarin Ashcroft de onvergetelijke Mrs. Moore speelt – waarvoor zij een Oscar heeft gewonnen (die opgehaald werd door Angela Lansbury). De serie en de film waren de katalysators van mijn interesse in India. Mijn moeder vertelde me nadat we The 39 Steps voor het eerst hadden gezien, dat zij en haar moeder in de jaren 60 en 70 minstens één keer per jaar naar het toneel in Londen gingen, voornamelijk om acteurs als Peggy Ashcroft, John Gielgud en Alec Guinness te zien – acteurs waar mijn grootmoeder van hield - ze wist niet meer alle stukken die ze gezien had te noemen. Dankzij dit boek van Judi Dench weet ik welk toneelstuk mijn moeder heeft gezien waarin Ashcroft en Judi Dench speelden: De Kersentuin (Chekov). Een van de boeken die mijn moeder bezat, was een autobiografie over het leven van Ashcroft. Na haar overlijden heb ik het boek bewaard – toen ik hem enkele jaren geleden wilde lezen, zag ik onderstaande foto. Mijn moeder leek me niet iemand die gesigneerde foto’s bewaarde, maar ze had deze en dat was genoeg voor haar.
James Stewart en Alfred Hitchcock
Een van de acteurs waar Hitch meermaals een beroep op heeft gedaan is James Stewart (1908-1997). James Stewart was eigenlijk niet de meest logische keus als mannelijke hoofdrol in films van Alfred Hitchcock. Stewart had als acteur (en als mens) namelijk de reputatie van een typische Amerikaanse charmante ‘Everyman’, een man die vertrouwde op zijn oprechtheid en sterke morele kompas. Zo speelde hij bijvoorbeeld Jefferson Smith in Mr. Smith Goes to Washington (1939) - een film over een frisse en gemotiveerde nieuweling in de conservatieve Amerikaanse politiek - en George Bailey, de held van It’s a Wonderful Life (1946) - de ultieme Kerstfilm. Dit zijn mannen waarvan onmiddellijk duidelijk is hoe ze in het leven staan en wat hun normen en waarden zijn, beiden zijn gezegend met een sterk ethisch besef, beiden strijden tegen corruptie en hebzucht.
In vier films wordt de moraliteit van de personages die Stewart speelt per personage telkens meer dubbelzinnig, met als hoogtepunt Stewarts rol als antiheld in Vertigo (1958). Stewarts werk met Hitchcock leidde hem naar rollen die de morele duidelijkheid van zijn eerdere films ontbeerden aangezien Hitchcock Stewart vaak gebruikte Stewart als een wereldvermoeide cynicus, wiens moraal juist niet zwart-wit was.
Een kort en kort-door-de-bocht overzicht. Je moet immers nieuwsgierig blijven, nietwaar? In Rope speelt Stewart een professor in de filosofie die pleit voor moord als een kunst die alleen superieure wezens mogen beoefenen. Zodra deze zich realiseert dat zijn ideeën hem tot een onbewuste provocateur van een daadwerkelijke moord hebben gemaakt, is dat genoeg om afstand te nemen van werk dat decennia heeft geduurd. In Rear Window is Stewarts personage gebonden aan een rolstoel en niet tevreden met het alleen maar door zijn raam naar zijn buren te kijken. Hij krijgt hij een krachtige verrekijker en begint zijn buren actief te bespioneren. Daarbij negeert hij zijn vriendin (Grace Kelly). In The Man Who Knew Too Much worden de acties van de hoofdpersoon gewelddadiger: uit angst en uit levensbehoud voor een familielid. Ten slotte wordt Stewart als Scottie Ferguson in Vertigo een getraumatiseerde antiheld met voyeuristische trekjes. Dit neemt allemaal uiteraard niet weg dat iedere film die hier genoemd is, een genot is om naar te kijken.
De (karakter)reis die James Stewart met Hitchcock heeft ondernomen begint met een hatelijke professor en eindigt met het feit dat hij een vrouw in een positie dwingt waarin zij het leven verliest. In drie van de vier films (in The Man Who Knew Too Much staat er te veel op het spel), hebben de personages van Stewart een ambivalente houding ten opzichte van andere mensen en hun levens. Scottie in Vertigo is de laatste stap in de karakterevolutie van Stewart in de films van Hitchcock. Hitchcock was in staat om de reputatie die Stewart in de jaren dertig en veertig heeft opgebouwd te gebruiken in rollen die in moreel opzicht meer gelaagd en genuanceerd waren, waarbij hij in ieder geval twee van Stewarts beste rollen – in Rear Window en in Vertigo – mogelijk maakte.
James Stewart, dichter
Nu we het toch kort over James Stewart hebben gehad: onlangs vond ik onderstaande dichtbundel in een tweedehandsboekenwinkel. Ik moest even met mijn ogen knipperen, want: een dichtbundel van James Stewart? Toen ik hem doorbladerde was het inderdaad echt iets van James Stewart: gedichten over reizen en huisdieren mét bijbehorende uitleg en tekeningen. 32 pagina’s, en de inhoud is stiekem best leuk. De bundel was nog gesigneerd ook (bookplate).
Tot slot
Op 7 mei 2024 komt het boek Making A Bridge Too Far van Simon Lewis uit. A Bridge Too Farr was nadat het in 1977 werd uitgebracht de laatste epische oorlogsfilm tot Spielberg’s Saving Private Ryan (1998). De met een sterrencast overladen film (Connery, Caine, Bogarde, Redford, Hopkins, Caan) over Operation Market Garden is nog steeds het bekijken waard en net zo sterk als, bijvoorbeeld, The Longest Day of From Here to Eternity. Acteur Dirk Bogarde was overigens de enige van de cast die daadwerkelijk rond Arnhem heeft gevochten.
Vorige maand kwam het boek Alfred Hitchcock Storyboards uit, met tekeningen ter voorbereiden van het schieten van een scene in een film – zo zien we tekeningen uit Psycho, The 39 Steps, Family Plot, North by Northwest, Spellbound en andere Hitch-films. Het boek is een must-have voor Hitchcock fans. Filmjournalist Rob van Scheers schreef voor de Volkskrant ter gelegenheid hiervan een mooi stuk over het gebruik van storyboards en de artiesten erachter: Waarom een nieuwe lichting filmmakers nog (of: wéér) met het aloude storyboard werkt: ‘Voor mij was het een eyeopener’
Later dit jaar komen de langverwachte biografieën van Al Pacino (Sonny Boy: A Memoir) en Donald Sutherland (Made Up, But Still True) uit.
Ik stuitte onlangs op het leuke afscheidsinterview van Gene Hackman in Empire: Gene Hackman Interview: On His Retirement, Acting, And Writing Westerns.
Voor de podcastliefhebbers: een gesprek tussen regisseur Wim Wenders (Perfect Days, Der Himmel über Berlin, en Paris, Texas) en cinematograaf Roger Deakins (1917, Kundun, Skyfall, Blade Runner 2049) waar ik heel veel goeds over lees kan je hier vinden.
Tom Hiddleston speelde met Hugh Laurie in de verfilming van John le Carré’s The Night Manager. Deze BBC serie was een groot succes en krijgt binnenkort een vervolg van twee seizoenen. De in 2020 overleden spionageschrijver John le Carré schreef geen vervolg op zijn boek uit 1993, maar ik ga ervan uit dat er een goede scriptschrijver wordt aangetrokken.
En ik kom nog even terug op Peggy Ashcroft. Hier een lofzang van Judi Dench op Ashcroft: Judi Dench: 'Seeing Peggy Ashcroft play Cleopatra on stage changed my life'.
Ik ben sinds ik eind jaren ‘90 zijn boek The Beach las fan van Alex Garland. Hij is filmregisseur geworden (Ex Machina, Annihilation), afgelopen woensdag zag ik zijn nieuwste film Civil War, over een burgeroorlog in de Verenigde Staten. Hij is wat afstandelijk, maar een film die ervoor zorgt dat je na afloop elementaire vragen aan jezelf stelt over wat je zojuist gezien hebt, is een uitstekende film.
Dat was hem weer voor deze week! Hopelijk heb je zin gekregen om een of meerdere van de hierboven besproken films te gaan bekijken. Een tweede Hitchcock Issue volgt veel later dit jaar.
Mocht je je nog niet geabonneerd hebben, dat kan hieronder.
Tot volgende week zondag!