06: The Women in Court Issue
Over Adam's Rib, Rashomon, Nuts en Death and the Maiden. AMP van de week: Kill Bill Vol. 1.
Inleiding
De woorden ‘geding’ en ‘rechtsgeding’ zijn afgeleid van het woord ‘ding’- een ding was een vergadering van mannelijke leden van een stam waarbij recht over de gemeenschap werd gesproken. Dat gebeurde bij stammen In Europa gedurende de Romeinse tijd tot het begin van het feodalisme. Degene die een stok vast had – of een ander sacraal geacht voorwerp (denk aan de schelp in William Golding’s Lord of the Flies) hakte knopen door en sprak uit wat rechtens juist was. In onze geformaliseerde per rechtsgebied variërende processen doet alleen de hamer die recht vasthoud denken als een overblijfsel van lang geleden. Recht spreken – of überhaupt met recht bezig zijn - is lang mannenwerk geweest. Gelukkig is dat nu heel anders. Maar als we het hebben over recht, dan hebben we het niet alleen over de wet. We hebben het ook over rechtbeginselen, verdragen en over – wat Sally Falk Moore zo mooi semi-autonome sociale velden noemde: gewoontes, regels of gebruiken die in een bepaalde kring gebruikelijk zijn.
Sociale normen, recht én film nemen allemaal op hun eigen wijze deel bij het in kaart brengen van gebeurtenissen en helpen ons bij het begrijpen en boordelen ervan. Hoe combineren sociale, juridische en cinematische regels en mechanismen ons ertoe deze vrouwen te veroordelen of vrij te pleiten? Wat is het precies dat fims ons leren om iemand schuldig of onschuldig te vinden, en hoe doen ze dat? Hierna bespreek ik – soms kort, soms lang - oppervlakkig enkele films waarin vrouwen een grote rol hebben gespeeld. Ik werp zijdeling wat vragen op – vooral om je belangstelling over hoe film, recht en maatschappelijke regels samenkomen aan te wakkeren.
Adam’s Rib (George Cukor, 1949)
Adam’s Rib is eigenlijk een legal comedy die zich toevallig in de rechtszaal afspeelt. We zien een vrouwelijke advocaat een vrouwelijke ‘defendant’ verdedigen in een zaak over gelijke rechten voor vrouwen. Amanda (Doris Attinger) volgt op een dag haar echtgenoot (Tom Ewell) naar het huis van de vrouw waar hij mee vreemdgaat en schiet op hem. Een shot later zien we een man en een vrouw aan de ontbijttafel in de krant over de zaak lezen. Beiden zijn advocaat en beiden willen iets met de zaak doen, maar vanaf verschillende standpunten. De film leunt een beetje op de oppervlakkige kennis van het publiek met betrekking tot recht en de wet, maar is in de periode dat het uitkwam gezien als een radicale en baanbrekende film die het patriarchaat ter discussie stelde. De film toont een krachtige vrouwelijke advocaat (Katharine Hepburn) die werkt aan wat zij als een feministische zaak definieert. Tegelijertijd moet ze haar ondersteunende rol in haar huwelijk in stand te houden. Haar echtgenoot (Spencer Tracy), de advocaat van de echtgenoot van de beklaagde. Tegelijkertijd sluit de film toch aan bij de conventionele sociale orde van toen en houdt het de stereotypering van vrouwen in stand. Ik denk zelf dat de feministische reputatie van de film vooral te maken heeft met wat het uitdraagt: de optimistische toon waarmee over een egalitaire samenleving wordt gesproken is tamelijk uniek voor een film uit die tijd. Ook zijn vrouwen in deze film volledig geïntegreerd in het ‘legal system’ zoals dat in deze film wordt getoond- ze ‘mogen’ immers als advocaat werken, ook dat is wel eens anders geweest.
Rashomon (Akira Kurosawa. 1950)
In Rashomon worden drie mannen gepresenteerd: een priester, een houthakker en een gewone man. Schuilend voor de regens bespreken zij de getuigenverklaringen die twee van hen eerder bij de politie hebben afgelegd in een onderzoek naar de moord op een samoerai. Deze moord heeft plaatsgevonden na een seksueel incident tussen de vrouw van de samoerai en een misdadiger. De film bestaat uit het tonen van wat de getuigen gezien hebben – verschillende blikken op dezelfde feiten, op basis waarvan de kijker moet beoordelen en veroordelen. De verdachte van de moord is de echtgenote van de vermoorde samoerai. Een van Rashomon’s centrale thema’s is de moeilijkheid om (ingrijpende) gebeurtenissen te kennen, te begrijpen en te beoordelen. Op het eerste gezicht lijkt de film onverzoenlijke getuigenissen van de gebeurtenis te bevatten, waarbij de inherente tegenstrijdigheden tussen deze getugenissen samenhangende en betrouwbare kennis van de feiten (en dus een verantwoorde bepaling van de juridische en morele verantwoordelijkheid) in de weg staan. De vrouw waar het om draait legt in tegenstelling tot andere getuigen geen volledige getuigenis af, ze stelt dat ze haar bewustzijn was verloren en dus niet alles weet. In Rashomon is iedere getuigenis tegelijkertijd overtuigend en verdacht, maar geen van de getuigenissen is duidelijk weerlegbaar. Tegelijkertijd is de vrouw niet getoond als een slachtoffer - waar zeer goede redenen voor zijn - en er wordt geen enkele poging gedaan om haar slachtofferschap te bespreken of zelfs te definiëren. Rashomon wordt vaak gezien als een iconisch voorbeeld van de manier waarop perspectief vorm geeft aan verhalen die we vertellen: van de onbetrouwbare verteller die tot het uiterste wordt doorgevoerd naar hoe de waarheid zich niet noodzakelijkerwijs conformeert aan de feiten, maar aan vooroordelen en zelfbevestiging.
Nuts (Martin Ritt, 1987)
In Nuts speelt Barbra Streisand de van moord verdachte dure escortgirl Caudia Draper. Om de mogelijkheid te hebben haar zaak te bepleiten, moet ze eerst tegen iets heel anders vechten: het plan om haar wegens mentale incompetentie ontoerekeningsvatbaar te verklaren. Claudia wordt door het systeem gedefinieerd als een afwijkende, geesteszieke ‘survivor’ van zowel prostitutie als van een traumatisch seksueel en gewelddadig incident, waardoor zij niet in staat zou zijn om terecht te staan. Daarmee is Nuts een typische rechtbankfilm – een groot deel van de film speelt zich dan ook af binnen een fysieke rechtbank. Het hoofd van een ziekenhuisgevangenis, Dr. Morrison (Eli Wallach) speelt een centrale rol in dat plan – hij bepleit dat haar mentale welzijn en het op termijn verbeteren van dat welzijn belangrijker is dan een strafrechtelijke procedure. Claudia’s ouders (gespeeld door Maureen Stapleton en Karl Malden), huren een veel te dure advocaat in (Richard Dreyfuss). Claudia komt vervolgens in een medisch-juridisch doolhof terecht. Regelmatig is in de film te zien dat Claudia bewust en expliciet verhindert dat juridische en psychiatrische professionals haar objectiveren – in algemene termen over haar spreken - en medicaliseren. Wat Nuts doet is het empoweren van een vrouw om claims van het medisch-juridische systeem waarin ze terecht is gekomen aan te vechten, waaronder het vrouwonvriendelijke perspectief en het gebrek aan context ten opzichte van wat als ‘feit’ wordt gezien. Nuts gaat over het recht op het laten beoordelen van je strafzaak door een onafhankelijke rechter, in weerwil van (zoals in de film: goed bedoelde) medische overwegingen. Het is juist op basis van die strijd dat Claudia de mogelijkheid krijgt aan te tonen wat er gebeurt is. Was ze die strijd niet aangegaan, dan had ze die kans nooit gehad. Het verschil met Hitchcock’s Blackmail, waarin de vrouwelijke hoofdrol niets wordt gegund, is enorm. Claudia wordt dan ook getoond als een meerdimensionale vrouw – een vol mens, niet als een karakteristiek of een metafoor. Zie ook: Dolores Claiborne, de verfilming van het gelijknamige boek van Stephen King, een verhaal over slachtofferschap van seksueel misbruik.
Death and the Maiden (Roman Polanski, 1994)
Death and the Maiden een van de tien films die ik samen met mijn moeder in de bioscoop heb gezien. Ze viel vaak in slaap vanwege het donker en haar slechte gezondheid, maar een paar keer, als de film haar diep boeide, slaagde ze erin wakker te blijven - Death and the Maiden is een van die films.
Vele jaren zijn verstreken, wanneer Paulina Escobar (Sigourney Weaver) oog in oog komt te staan met dokter Miranda (Ben Kingsley), de man die haar martelde tijdens de periode van de dictatuur in het Zuid-Amerikaanse land waarin zij woont. Dat denkt ze tenminste op basis van zijn stem en lichaamsgeur. Ze was geblinddoekt tijdens de martelingen, dus er is ruimte voor twijfel – of niet. Haar echtgenoot (Stuart Wilson) is niet helemaal overtuigd van Miranda's schuld. Wat volgt is een onderhoudend en spannend drama over macht: tussen dader en slachtoffer, man en vrouw, man en vrouw. Death and the Maiden onderzoekt de kwesties die door Rashamon wordt afgewezen: het slachtofferschap van een vrouw en een relatie die verwoest is door een traumatische gebeurtenis. De film plaatst deze (intieme) strijd in de sociale context van een samenleving die zich herstelt van een dictatuur en massale schendingen van mensenrechten, een samenleving die ernaar streeft een basis voor een nieuwe toekomst te leggen. Slachtoffers van het oude regime, hun daders en anderen worden vaak gedwongen mee te werken aan het maken van een nieuwe start. Hoe gaan slachtoffers om met hun slachtofferschap en hoe herstellen ze van een pijnlijk persoonlijk trauma in deze kritieke tijd van reorganisatie, waarin sociale en culturele paradigma’s gevangen zitten tussen een traumatisch verleden en een onduidelijke toekomst? Hoe moet een rechtssysteem reageren als de legitieme eisen van een individu voor recht en rechtvaardigheid in strijd zijn met de sociale behoefte aan stabiliteit en verzoening? Wat Death and the Maiden uitlegt, is dat juist het feit dat ze het slachtoffer is van verkrachting en marteling van Pauline (ironisch genoeg) een buitenstaander maakt van een juridische proces dat ogenschijnlijk krachtig genoeg zou moeten zijn om haar bij te kunnen staan en een rol te kunnen spelen in haar heling. Deze film kan worden gezien als Pauline’s poging om haar eigen gerechtigheid (eigenrichting) aan een dader op te leggen door voortdurend te reageren op de taalkundige en procedurele barrières die door traditionele krachten worden opgeworpen. Het is Pauline’s speurtocht naar gerechtigheid en heling, het volledig belijden van haar subjectieve gronden, veronderstellingen en vooroordelen die door de film worden gevierd en omarmt waarmee het zijn oordeel uitspreekt. Ik denk dat ieder die deze film ziet daar haar of zijn eigen oordeel over heeft.
De AMP van de week is deze week van Paul Mann. Paul Mann is een van de filmposterkunstenaars die zijn werk eerst schildert, waarna de letters en eventuele cijfers er via een print toegevoegd worden. Ik kom over een paar weken uitgebreid op het werk van Paul mann terug, maar voor nu, de posters voor Kill Bill Vol. 1.
Tot slot
Ben jij het ook zo zat dat er helemaal geen nieuws is over de volgende James Bond film? Ik in iede rgeval en ben het dan ook helemaal eens met Bond Blog: Beter een slechte dan geen Bond-film.
In The Guardian een stuk over de Oscar-aspiraties van schrijver James Baldwin: ‘He craved an Oscar’: James Baldwin’s long campaign to crack Hollywood.
Vanaf nu is A Man in Full op Netflix te zien, met Jeff Daniels in de hoofdrol. Ik ging destijds als een speer door het boek heen. Hier een stuk over de serie.
Ken je de site Open Culture al? Gratis lezingen van Michel Foucault, Carl Sagan, Margaret Atwood, Toni Morrison, noem maar op. Ook: cursussen in (kunst)geschiedenis, biologie, filosofie, literatuur en data science, om er maar een paar te noemen. Maar ook: meer dan 4000 gratis films en documentaires, waaronder klassiekers als A Matter of Life and Death, Ivan’s Childhood, M, Our Town (de versie met William Holden), The Flying Deuces en Hitchcockfilms als Jamaica Inn, Sabotage en Secret Agent, - en de reclame Lady Blue Shanghai, geregisseerd door David Lynch. Alles te vinden bij Open Culture - the best free cultural & educational media on the web.
Leuk dat je het tot hier hebt gemaakt - met excuses voor de spelfouten, maar -zoals een groot blogger ooit heeft gezegd: die zijn er om je scherp te houden.
Mocht je nog niet geabonneerd zijn: dat kan uiteraard nog!
Volgende week zondag komt de volgende.