07: The Unsung Heroes of the James Bond films Issue
Over Nikki van der Zyl, Ken Adam, Johanna Harwood en Robert Brown
Velen hebben een favoriete James Bond film, sommigen zelfs meerderen. In deze extra blog wil ik jullie graag kennis laten maken met enkele mensen die hun stempel hebben gezet op de James Bond franchise, hetzij voor de schermen, hetzij achter de schermen (waarbij met betrekking tot de een iets meer te vertellen is dan over de ander). Veel plezier!
Ken Adam (1921- 2010)
Ken Adam was geboren als Klaus Adam in een Duits/Joods gezin in Berlijn. Zijn vader had in de Eerste Wereldoorlog aan de Duitze zijde als lid van de Zieten Hussars gevochten en was na de oorlog mede-eigenaar geworden van een winkel voor luxe (sport)kleding. Al vroeg tijdens het bewind van Hitler werden Ken en zijn broer naar Engeland gestuurd - hun ouders volgden later. Ken Adam schreef zich uiteindelijk in voor een architectenopleiding bij het University College in Londen. De Tweede Wereldoorlog begon kort daarna. Hij werd al vroeg in de oorlog vrijwilliger in dienst van de Royal Air Force. Vanaf 1943 vloog hij in een squadron dat bommenwerpers in de lucht beveiligde. Het moet gezegd worden: Ken Adam was op dat moment nog Duitser - als hij door de Nazi’s gepakt zou worden, dan zouden ze hem standrechtelijk hebben geëxecuteerd wegens landverraad.
Na de oorlog werkte Ken Adam vooral als assistent van art dircctors, niets wat hij uiteindelijk zelf zou worden. Zijn band met de James Bond films begint met Dr. No en zou pas stoppen met Moonraker. Vooral zijn werk voor You Only Live Twice en Moonraker worden geroemd. Voor You Only Live Twice ontwierp hij de vulkaan - met alles erin - van waaruit SPECTRE opereerde. Voor Moonraker is de landingsbasis van Hugo Drax adembenemend. Zoek vooral de schetsen van Ken Adam eens op - er zijn er genoeg online te vinden. Ik durf best te zeggen dat zonder het exceptionele werk van Ken Adam de James Bond franchise er heel anders uit zou hebben gezien.
Hij won twee Oscars: voor Stanley Kubrick’s Barry Lyndon en voor zijn werk voor The Madness of King George. Hier zie je een aflevering van Spotlight over Ken Adam. Als je ooit in Berlijn bent, ga dan vooral naar de Deutsche Kinemathek - Ken Adam schonk kort voor zijn overlijden al zijn werk aan dit museum, er is een deel van online te zien.
Opvolgers van Ken Adam zijn Alan Tomkins en Peter Lamont. Beiden hebben boeken schrreven over hun werk: Tomkins schreef Stars and Wars: The Film Memoirs and Photographs of Alan Tomkins, Lamont schreef The Man with the Golden Eye: Designing the James Bond Films. Als je nog een boek over Ken Adam zoekt: Ken Adam - The Art of Production Design.
Nikki van der Zyl (1935-2021)
Nikki van der Zyl werd geboren als Monica van der Zyl in Berlijn als dochter van rabbi Werner van der Zyl. Net als de familie van Ken Adam is de familie van Nikki van van der Zyl voor de Tweede Wereldoorlog naar Engeland gevlucht. Via Robert Rietty, iemand die bijvoorbeeld te zien is in On Her Majesty’s Secret Service en Never Say Never Again en meerdere mannenstemmen voor de James Bond franchise heeft ingesproken, ontdekte ze haar interesse in het werk als stemartiest. Als zodanig was de eerste vrouwenstem die in een James Bond film te horen was. Ze heeft aan de Central School for Speech and Drama gestudeerd.
Ze heeft verschillende vrouwenrollen ingesproken, - ik concentreer me hier het werk dat ze voor de James Bond franchise heeft verricht. In de periode van Dr. No tot Moonraker - en dat waren niet de miste rollen. Ik noem er een paar. Voor Dr. No sprak ze onder meer de stemmen in voor Ursula Andress, Eunice Gayson. Voor Goldfinger was ze de stem van Shirley Eaton en Nadja Regin - voorts helpte ze Gert Fröbe (Goldfinger zelf) met zijn stem. In Thunderball sprak ze de stem in van Claudine Auger, voor You Only Live Twice de stem van Mie Hama en voor Diamonds are Forever de stem van Denise Perrier. Voor Live and Let Die sprak ze deels de stem in van Jane Seymour - ook Seymoure’s echte stem is in de film te horen. In The Man with the Golden Gun sprak ze een kleinere rol in en ten slotte sprak ze voor Moonraker de stemmen in voor, onder meer, Corinne Cléry.
Het wordt gezegd dat ze meer credit voor haar werk wilde en toen most stoppen met haar stemmen voor James Bond acteurs. Na haar werk voor Moonraker heeft ze niet stilgezeten. Ze ging rechten studeren en heeft daartoe een studiebeurs gewonnen van de - destijds - EEG. Nadat ze zich advocaat mocht noemen, werd ze politiek assistent van een parlementslid en later parlementair correspondent. Ze was ook dichter - haar boek met poëtische biografieën van parlementsleden en ministers leverde haar de titel ‘Dichteres Laureaat van de Persgalerij’ op. Hier kan je een kort interview met haar lezen, en hier op YouTube zie je een kort interview met Van der Zyl.
Robert Brown (1921-2003)
Robert Brown is de enige van degenen die we vandaag bespreken die prominent in James Bond films op het scherm te zien is geweest. Hij maakte voor de James Bond films eerst zijn opwachting als Admiraal Hargreaves in The Spy Who Loved Me. Vanaf Octopussy was hij M, de leider van de sectie waaronder de 00’s behoorden - als opvolger van Bernard Lee. Ook al zou het qua rechtspositie een stap terug zijn geweest (M staat als vice-admiraal in rank lager dan een admiraal), denk ik graag dat Brown als Hargreaves M is geworden - het is tenslotte een eervolle positie. Er is nooit uitsluitsel over gekomen, en dat hoeft wat mij betreft ook niet. Robert Brown zou M in Octopussy, A View to a Kill, The Living Daylights en Licence to Kill spelen - waarmee hij in vijf 007 films heeft gespeeld. Zijn M is iets barser dan de M van Bernard Lee, maar hij gaf de rol ook iets meer humor - kijk maar in Octopussy naar de scéne na de veilig. Ik schiet nog altijd in de lach door zijn ‘Good God.’ Tegelijkertijd, al je zijn optreden in Licence to Kill in Hemingway House ziet, en naar zijn blik kijkt als 007 wegkomt, dan weet je dat hij om dezelfde manier om zijn 00’s geeft als zijn voorganger Bernard Lee - en later zijn opvolger Judi Dench.
Robert Brown heeft als acteur zijn sporen verdiend. Met Bernard Lee had hij in rol in The Third Man (1949). Macbeth (1950) en The Lion of the Desert (1980) zijn ook de moeite waard. Hij is ook bekend van zijn televisiewerk - zo speelde hij in 1958 met Roger Moore in de televisierie Ivanhoe (check hier de intro van de serie) en in 1963 maakte hij de latere 007 het lastig in The Saint. Ten slotte: hier een mooi eerbetoon.
Johanna Harwood (1930)
Als je ergens gelezen hebt dat Phoebe Waller-Bridge de eerste vrouw was die een script voor een James Bond film schreef (in dit geval No Time to Die), dat is dan aardig bezijden de waarheid. Johanna Harwood was de eerste. Johanna Harwood was de secretaresse van mede-007 producer Harry Saltzman en had aspiraties om scenarioschrijver te worden. Eerder had ze gewerkt als script supervisor van, jawel, Cubby Broccoli.
Toen de produktie van Dr. No was begonnen, ging het al snel mis - met name door het script van Wolf Mankowitz - dat straalde in geen enkel opzicht iets van de James Bond uit zoals we die van de boeken van Ian Fleming kenden. Johanna Harwoord heeft dat rechtgezet door een prima 007 script te schrijven - als vrouw in een redelijk vrouwonvriendelijke franchise. Er zijn mannen als co-scriptschrijver ingebracht zijn - kennelijk om haar script te finetunen - laten we vooral niet uitstralen dat het alleen door een vrouw is geschreven, moet de gedachte zijn geweest. Ze schreef ook het uiteindelijke script voor From Russia with Love, maar het liep niet goed tussen haar en regisseur Terence Young. Uiteindelijk kreeg ze slechts een kleinerende vermelding als ‘adaptation by’. Richard Malbaum - ingehuurd om het script meer ‘mannelijk’ te maken - vond dat al teveel eer, omdat haar werk klein zou zijn geweest. Ze heeft hierna nog aan twee films geschreven, waaronder Saltzman’s The Ipcress File voordat ze een heel ander leven ging leiden. Ze trouwde met de Franse filmregisseur René Clément, die ze op een filmset tegen was gekomen.
Ik gooi er uiteraard ook een paar AMP’s in. Hier drie (inmiddels onbetaalbare) posters van Paul Mann.
Hopelijk weet je nu iets meer over de mensen die iets met en voor de James Bond franchise gedaan hebben. Zoek zelf eens namen als Rocky Taylor, Vic Armstrong, Norman Wanstall, Jeremy Bulloch of George Leech.
Bedankt voor het lezen, weer! Volgende week zondag iets heel anders!