68: The eXistenZ Issue
Over eXistenZ en The Hitcher. AMP van de week: Carol.
eXistenZ
Ik hou niet zo van horror, en ik had alleen The Dead Zone (1983) van David Cronenberg gezien toen ik eXistenZ in 1999 in de bioscoop zag. In eXistenZ construeert Cronenberg een alternatief universum, parallel aan het onze, dat verdoofd is door videogameverslaving. De spelers gebruiken MetaFlesh gamepods die via biopoorten verbinding maken met hun ruggengraat. Jennifer Jason Leigh is de veelgeprezen gamedesigner Allegra Geller en Jude Law is de onwillige PR-nerd Ted Pikul. "Ik heb een angst voor een chirurgische ingreep in mijn lichaam", zegt hij bezorgd. Zijn zenuwstelsel werkt niet mee wanneer hij eindelijk is aangesloten. Zet je schrap. Dit is sciencefiction die zich verzet tegen conventionele formules.
Eenmaal ingekapseld in het spel, verliest het stel deelnemers het bewustzijn terwijl ze deelnemen aan interactieve rollenspellen (RPG's). Dan volgt een onderbreking met een echte bedreiging: Allegra wordt dodelijk beschoten door een potentiële huurmoordenaar. Er worden kogels afgevuurd in de vorm van menselijke tanden. Samen gaan ze op de vlucht. Hun levens zijn misschien van secundair belang. Ze rennen weg met hun virtual reality-game van $ 38 miljoen, het belangrijkste. Allegra moet contact opnemen met een vriendelijke speler om ervoor te zorgen dat het niet kapot gaat en nog steeds werkt. De film betreedt op dit punt nieuwe niveaus van meta. De eerste bondgenoot blijkt een bewaker te zijn genaamd Gas (Willem Dafoe), die beweert dat zijn tankstation zijn zaak is "op het meest zielige niveau van de realiteit." Verdere avonturen brengen hen naar een forellenkwekerij waar een lopende band Meta-Flesh produceert, en vervolgens naar een zeer abnormaal Chinees restaurant.
Wat kost het ons om RPG te spelen totdat we onze fysieke relatie met de echte wereld verliezen? Emotionele, fysieke en spirituele atrofie gaat gepaard met lange uren die verloren gaan met spelen. Ted klaagt afkeurend, zij het op een enkele manier, dat er psychose optreedt bij overmatig spelen. Allegra stelt hem gerust door te zeggen dat zijn zenuwstelsel gewoon bezig is met de architectuur van het spel. Speel eindeloos en je raakt eraan gewend, zegt ze. Psychologen zouden waarschuwen voor de gevaren van desensibilisatie. Niemand is volledig wakker in de film. Iedereen is aangesloten en verkeert daardoor in een trance door het overmatig spelen. Het is dapper van Cronenberg om alles zo minimalistisch te laten verlopen. Het gedrag is schizoïde, gewetensvolheid is vluchtig – de virtuele games zijn een onverlichte drug die de hersenen overweldigt. Wanneer we verstrikt raken in videogames die de realiteit met fantasie vermengen, raken we verbinding kwijt. Dat is ook wat er op het spel staat als bijvoorbeeld 99% van de wereldbevolking verslaafd zou raken: activiteiten die we in de niet-virtuele wereld normaal vinden zouden nooit meer plaatsvinden.
De compositie en montage van deze film zijn meesterlijk. Het is bijna Kubrickiaans, op een hypnotiserende en hardvochtige manier gecombineerd - met die medium shots van gedesoriënteerde gezichten van spelers. Uitbarstingen van onze protagonisten worden wilde paniekaanvallen - het bezorgt je rillingen. Met zulke kleine maar veelzeggende filmische details onderzoekt Cronenbergs film op overtuigende wijze de motor achter menselijke en niet-menselijke nuances. eXistenZ is betoverend van de eerste tot de laatste scène en je vraagt je af waarom deze tour de force minder beroemd is dan hij zou moeten zijn. eXistenZ kwam slechts enkele weken na The Matrix uit en heeft daar flink onder geleden. eXistenZ is echter cerebraler, en misschien zelfs esoterischer. Jude Law en Jennifer Jason Leigh zijn helemaal op hun plaats in deze film. Sarah Polley, Callum Keith Rennie, Ian Holm en Christopher Eccleston - er is qua acteerwerk geen enkele zwakke rol.
Dit is een fascinerende film waarvan de impact niet wordt overschaduwd door tientallen gedateerde elementen. Wat je echter echt onder de huid kruipt, is hoe Cronenberg terecht stelt dat ons eigen virtuele leven ons echte leven stukje bij beetje overschaduwt, zonder dat we het ons realiseren. Zoals de regisseur in deze film al aankondigde, lijkt het concept 'echt' steeds subjectiever te worden. We zien het aan de ontwikkelingen op AI-gebied. En om even op The Matrix terug te komen: zowel The Matrix als eXistenZ presenteren een wereld waarin de komst van internet en virtual reality de mensheid niet heeft vernietigd, maar haar zelfperceptie heeft veranderd.
The Hitcher
Deze film is eigenlijk ook een horrorfilm, maar op een andere manier. The Hitcher (1986) is een film die alle conventies tart en zich gedraagt in een rauwe, geërgerde berusting die me in zijn greep hield en me de stuipen op het lijf joeg met zijn magere, gemeen-spannende aanpak. Ondanks alle flitsende verdiensten (die elk – of het nu John Seales dynamische cinematografie of Mark Ishams muziek is – alle lof verdienen) is dit een doordringend memorabel verhaal over twee mannen. En de verwrongen relatie tussen deze twee mannen is zonder twijfel een van de meest meeslepend vreemde die ik in tijden heb gezien. De twee fantastische acteerprestaties, die de kern van de film vormen, dragen dreiging en wanhoop met een zenuwslopende flair met zich mee en zijn uiteindelijk de drijvende kracht achter het ijzersterke entertainment van de film.
We hebben allemaal wel eens zo'n droom gehad, toch? Een droom waarin je geterroriseerd wordt door een ondoorgrondelijk, onstuitbaar en kwaadaardig wezen dat je alleen maar kwaad wil doen. Je bent alleen. Je bent kwetsbaar. Niemand gelooft je. En zelfs de wetten van tijd en ruimte lijken tegen je samen te spannen. Hoe ver je ook rent, waar je je ook verstopt, je kunt niet ontsnappen. Als je denkt dat hij achter je staat, springt hij voor je uit. Als je er zeker van bent dat hij je met rust heeft gelaten, kun je maar beter in je achteruitkijkspiegel kijken. Het kan even duren voordat een kijker gewend is aan de vertelstructuur van The Hitcher – een brute, vaag episodische opeenvolging van de ene na de andere ellende. Maar, als je de juiste golflengte te pakken hebt, is het duidelijk dat het verhaal opereert volgens een nachtmerrielogica. Het maakt me niet zoveel uit of de gebeurtenissen bedoeld zijn om te worden geïnterpreteerd als een echte droom of om te voelen (sommige scenes hebben me hard geraakt). Natuurlijk zijn er talloze plekken te noemen waar het verhaal uiteindelijk afwijkt van de werkelijkheid, maar het maakt het niet interessanter als je dat weet.
Robert Harmons prachtige mix van de voortstuwende en stoffige sensatie zoals we al zagen in Spielbergs Duel en de klassieke religieuze mythologie van Eastwood’s Pale Rider, is een raadsel in een raadsel. Het eenvoudige verhaal - een jongeman (C. Thomas Howell - bekend van Coppola’s The Outsiders) die door de woestijn rijdt en een lifter (Rutger Hauer) oppikt die vanaf hun eerste ontmoeting hem terroriseert en achtervolgt, zonder enige reden behalve omdat hij het kan - verhult een heerlijk gevoel van onheil, waarbij de mysterieuze lifter naar believen verschijnt en verdwijnt, zonder enige vorm van rijm of reden voor zijn verschijning. En het is dit gevoel van langzaam wegzakken in een allegorie op de feilbaarheid van de mens, een groot, waarschuwend verhaal als je wilt, dat het begrip voor de personages begint op te bouwen - de lifter is de belichaming van het kwaad, een manifestatie van alles wat er mis is met de mensheid, gestuurd om de puurste en onschuldigste mensen op de proef te stellen - dat op een slimme manier de kijker begint te boeien, en ons meesleept in hetzelfde kat-en-muisspel dat zich voor onze ogen afspeelt. Een kat-en-muisspel waar op enig moment ook een serveerster (Jennifer Jason Leigh) wordt betrokken.
Het is zo'n vreemd idee voor een thriller, ondersteund door dromerig camerawerk en een nog dromerigere elektronische soundtrack, dat het de kijker vraagt om een betrokkenheid die verder gaat dan de oppervlakkige aspecten. Hauer en Howell zijn absoluut fascinerend, beiden duiken hals over kop in hun rollen en belichamen de verheven ideeën van Harmon en scenarioschrijver Eric Red perfect: intens, huiveringwekkend, sympathiek en empathisch, met net genoeg rauwe realiteit (Howell maakt zoveel verkeerde keuzes, hij zou alleen maar een echte tiener kunnen zijn) om de film in beide kampen te verankeren en zowel geloofwaardigheid als ongeloofwaardigheid over ons heen te laten spoelen. Het verhaal verliest soms de focus van Hauer, die lang niet zo lang in de film zit als je je herinnert of wilt (maar misschien is dat juist de bedoeling.) - het gaat nooit zo volledig over op bloed en geweld als nodig is. En ondanks alle pretenties dat het over iets meer gaat, eindigt het kleiner dan de film wil zijn - of uit wil stralen. Maar, The Hitcher blijft een heerlijk vreemde film, een semi-klassieker, waarvan de sfeer botst met de thriller- en westernmodi, waarin alles op verleidelijke wijze verweven wordt in een moderne fabel met commentaar op de ziel van de mens en het gemak waarmee die kan worden gecorrumpeerd.
Ter info: The Hitcher director Robert Harmon and star C. Thomas Howell discuss what Rutger Hauer brought to the film en The Hitcher's Original Script Was A Slasher Movie: Why The Change Was Good.
AMP van de week
Onderstaande poster van Marc Aspinall (website) van Carol (Todd Haynes, 2015) is voor een prive-commissie gemaakt - er bestaan zeventig exemplaren van. Vorige week was het de EB Weekly Award Winner van Expressobeans, en terecht. De kwetsbaarheid van het moment en de persoon die je ziet, daar is Aspinall een msster in: het grote klein en intiem maken.
Tot slot
Ik heb hier vaak kunst van Laurent Durieux gedeeld.Er komt een tentoonstelling van zijn werk in de abdij van Stavelot, waar 150 van zijn posters worden getoond. Informatie kan je hier vinden. De expositie duurt van 19 juni tot 11 januari 2026. De abdij bevindt zich zo’n 75 kilometer onder Maastricht. Je moet er iets voor over hebben.
Eind juli gaat de nieuwe Fantastic Four film draaien: The Fantastic Four: First Steps Is The MCU’s Chance To ‘Do Them Justice’, Says Kevin Feige.
The Guardian heeft de films van Anjelica Huston beoordeeld en in een lijst gezet. Laten we zeggen dat Prizzi’s Honor eindelijk wat meer terechte eer krijgt, en de nummer 1 is uiteraard ook een prima keus: Oscars, eyebrows and accents: Anjelica Huston’s best roles - ranked!
Het langverwachte vijfde seizoen van Stranger Things? Van 26 november tot Oud en Nieuw. En voor wie erop zit te wachten: nieuws over David Fincher's vervolg op Tarantino's Once Upon a Time ... in Hollywood .
Het BFI - en andere Britse bioscopen - gaat binnenkort een 4K-versie van Darling (1965) met Julie Christie vertonen. The Guardian nam een klein voorschot: ‘Julie Christie is magnetic’: on the set of party girl classic Darling – in pictures.
Dat was hem weer. Bedankt voor het lezen en tot volgende week!
PS: Ga alsjeblieft naar Life of Chuck. Hij draait vanaf vandaag in de bioscoop.
PPS: Ik kwam op Bluesky foto’s tegen van James Mason op bezoek bij de set van The Shining. Mason werkte op dat moment aan het uitstekende Murder by Decree waarin hij Dr. Watson speelde - een film die ook in de Elstree studios gefilmd werd. Van links naar rechts: James Mason, Jack Nicholson en Stanley Kubrick. Nicholson geeft fans die op bezoek zijn op de set een hand, Mason blijft bescheiden op de achtergrond.
